24 MART DÜNYA TÜBERKÜLOZ GÜNÜ 24 Mart Dünya Tüberküloz Günü dolayısıyla, Bolu İl Sağlık Müdürlüğüne bağlı İzzet Baysal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Emine AFŞİN tarafından konuyla ilgili bilgiler verildi. Verem/ tüberküloz, insanlık tarihinin en eski hastalıklarından biridir. Almanya’da bulunan ve M.Ö. 8000 yılına dek uzanan tarih öncesine ait insan iskelet kalıntılarında hastalık izine rastlanmıştır. İnsanlık tarihi boyunca zaman zaman salgınlara yol açan, ölümcül seyreden, Hipokrat’ın ‘phytisis’(erime/tükenme) olarak tanımladığı bu hastalığın nedeninin bir mikrop olduğunu Robert Koch, 24 Mart 1882’de göstermiştir. Böylece hastalığın tanı ve tedavisinin önü açılmış, 1940’lı yıllarda tüberküloz mikrobunu öldüren ilaçlar bulunmuştur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün önerisiile 1996 yılından beri 24 Mart tarihi ‘ Dünya Tüberküloz Günü’ ilan edilmiştir. Bu tarihte yapılacak etkinliklerle hastalık için farkındalık yaratmak amaçlanmıştır. Günümüzde tüberküloz, tedavi edilebilir / önlenebilir bir hastalık olduğu halde, halen dünya genelinde en çok ölüme yol açan hastalıklardan biridir. Türkiye’de uzun yıllardır sürdürülen tüberküloz ile mücadele programları sonucunda tüberküloz insidansı yüz binde 15,3’e düşürülmüştür. Ülkemizde 2018 yılının ocak ayında,Sağlık Bakanlığı ile Aile ve Sosyal PolitikalarBakanlığı’nın imzaladığı bir protokol ile kronik hastalıklarla mücadele eden ihtiyaç sahibi hastalara sosyal yardım programı çerçevesinde düzenli nakdi destek başlatılmıştır. Bu programdantüberküloz hastaları da yararlanmaktadır.Ülkemizin “Tüberkülozu Durdurma Stratejisi Hedefine yönelik olarak bir adım olarak gördüğümüz bu program,hastalarımızın tedaviye uyumunu artıracak, sosyal ve psikolojik destek sağlayacaktır. Tüberküloz (Verem) basilinin kaynağı, tedavi görmemiş veya düzenli tedavi görmeyen aktif akciğer ve gırtlak (larinks) veremi olan hastalardır. Basil hava yolu ile bulaşır. Hasta insanlardan öksürme ve hapşırma ile ortama yayılan mikrobun solunum yolu ile alınması sonucu bulaşır. En çok hastanın aile bireylerine ve yakın çalışma arkadaşlarına bulaşma olur. Tedavi edilmeyen her hasta yılda 10-15 kişiye hastalığı bulaştırır Tedavi ile basil sayısı çok kısa sürede azalır. Hastaların çoğunda ortalama 2-3 haftada bulaştırıcılık yok olur. Verem basili vücuda girdikten sonra sessiz olarak kalabilir. Vücut direnci düşünce çoğalarak hastalanmaya yol açabilir. Başta HIV/AIDS olmak üzere, şeker hastalığı, böbrek hastalığı, bazı kanserler, ilaç ve alkol bağımlılığı, sigara, madenci hastalığı ve diğer bazı ciddi kronik hastalıklarda vücut direnci düşer. Bebeklerde ve yaşlılarda da vücut direnci düşük olduğundan hastalanma fazla olur. Verem hastalığı vücudun bütün organlarını tutabilir ancak en çok akciğerlerde görülür (%60-70). Hastalığın tuttuğu diğer organlar arasında en sık görülenler; akciğer zarı, lenf bezleri, kemikler, böbrekler ve beyin zarlarıdır (menenjit). Hastalığın belirtileri: halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, çocuklarda kilo alamama, gece terlemesi, öksürük( özellikle 2 haftadan uzun süren), balgam, öksürükle kan tükürme, göğüs-sırt-yan ağrısı, nefes darlığıdır. Gırtlak veremi ses kısıklığı yapabilir. Diğer organları tutan verem hastalığında ilgili organa ait bulgular olabilir (lenf bezi büyümesi, idrarda kan, eklemde şişlik vb.). İki-üç haftadan uzun süren ve tedaviye yanıt alınamayan öksürükte verem hastalığından şüphelenmek gerekir. Verem hastalığının tanısı, hastanın belirtileri ve röntgen bulguları, balgamda verem mikrobunun gösterilmesi ile konulur. Günümüzde tüberküloz ilaç tedavisi ile tamamen iyileşebilen bir hastalıktır, ancak ilaçların en az 6 ay süreyle düzenli olarak kullanılması gerekir. Ülkemizde tüberküloz hastasının tanı ve tedavisi ücretsiz olarak yapılmaktadır. Ülkemizde Tüberküloz hasta sayıları yıllar içinde azalmaktadır. Tanı konulan hasta altı ay düzenli tedavi ile iyileşir. Eğer düzenli tedavi yapılamazsa ya da kullanılan ilaçlar etkisiz ise (hastalığı oluşturan basilin ilaçlara karşı direnci varsa) daha farklı ilaçlarla, daha uzun tedaviler gerekir. İlaç direncinin nedeni, hastaların ilaçlarını düzenli kullanmaması ve en yakınlarını, temasta oldukları başka kişileri direnç geliştirmiş bu basillerle hasta etmeleridir. İlaç direncinin verem tedavisinde önemli sorun olmasının nedeni, pahalı, 2 yıl süren, yan etkisi fazla ilaçlarla tedavi edilmesinin gerekmesidir. Öte yandan dünyada yılda 560 bin dirençli tüberküloz hastası ortaya çıkmakta ve bu hastaların sadece 76 bini başarıyla tedavi edilmektedir. Tedavisi daha zor olan çok ilaca dirençli tüberküloz (ÇİD-TB) tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sorun teşkil etmektedir. Verem hastalarının erken tanısı ve etkili tedavisi veremden korunmanın en önemli yoludur. Hastalanma riski olanlara koruyucu ilaç verilir ve bu tedavi %90 oranında koruyucudur. BCG aşısı uygulanması ülkemizde halen sürmektedir. Tüberküloz ile mücadelede küresel çabalar 2000 yılından bu yana tahmini 54 milyon hayat kurtarmış ve tüberküloza bağlı ölümlerde %42 azalma sağlamıştır. Dünyada tüberküloz kontrolü ile ilgili en son politika,Tüberkülozu Bitirme (END TB) Stratejisiniiçermektedir. 2035 yılına gelindiğinde tüberkülozun görülme sıklığında %90 azalma, hastaların ölüm oranlarında ise %95 azalma hedeflenmektedir. Bu hedeflere ulaşmak için bütün hastaların tedavisinin yanında özellikle latent (gizli) tüberküloz enfeksiyonu kontrolü, riskli gruplar, yabancı uyruklu/göçmen hastalar, dirençli hasta ve temaslılarının yakından takibi ve politik kararlılık gereklidir. Ülkemizde hasta sayısı yıllar içinde giderek düşmektedir (2005 yılındaki hasta sayısı 20.535 iken, 2017 yılında hasta sayısı 12.046’ya düşmüştür). 2016 yılında tanı konulmuş hastaların %86’sının tedavisi başarı ile tamamlanmıştır. COVID-19 pandemisinde alıştığımız kapalı ortamlarda maske kullanımı, sosyal mesafenin korunması ve hijyen kurallarına uymanın arttırılması ile Tüberküloz vakalarında önceki yıllara göre azalma görülmektedir. Tüberküloz ve COVID- 19 hastalığının belirtileri benzer olmakla birlikte; tüberküloz tedavisinin etkin ilaçları bilinmekte iken COVID-19 için hala spesifik bir tedavi yoktur. İkisi de hava yolu ile bulaşan, hızlı tanı konulabilen, önlemler ile bulaşı azaltılabilen hastalıklardır. Her iki hastalık için yeni ve etkin aşı çalışmaları devam etmektedir.
|